اگر می خواهید به درون ذهن و روح آدمی سفر کنید و او را به خوبی بشناسید، باید سوار بر کشتی اسرارآمیزی به نام کشتی شناخت شوید و به جزایری سفر کنید که حتی خود او هم از آن جزایر بی خبر است. این کشتی شناخت با سرعتی باور نکردنی شما را به جزایری می رساند که هر جزیره با جزیره دیگر کلی فرق دارد و وقتی پا بر روی هر جزیره می گذارید، شگفت زده می شوید، چون چیزهایی می بینید که تا حالا تجربه اش نکرده اید. نام این کشتی اسرارآمیز، پرسشنامه است. پس اگر دریازده نمی شوید و عاشق کشف اسرار این کشتی هستید، سریع کوله بارتان را ببندید و سوار بر آن شوید، چون سفری جذاب و هیجان انگیز در پیش دارید.
اگر بخواهیم تعریف علمی از این کشتی داشته باشیم، باید بگویم که کشتی شناخت یا پرسشنامه، ابزاری است برای جمع آوری اطلاعات از افراد با پرسیدن سوال های علمی و هدفمند برای رسیدن به اهداف پژوهشی است.
پرسشنامه مجموعه ای از چندین سوال است که اصولاً به صورت مکتوب تهیه شده و طوری طراحی و تنظیم شده است که آزمودنی به درستی آنها را درک کند و پاسخ هایی بدهد تا براساس آن پاسخ ها تجزیه و تحلیل راحت تر باشد. از پرسش شونده خواسته می شود که با دقت سوالات را جواب دهد و وقتی پرسشنامه توسط یک نفر یا گروهی پر شد، جواب ها برای تجزیه و تحلیل جمع آوری می شوند تا بتوان نتایج را استخراج کرد. این نتایج کمک می کنند که فرد یا افراد را به خوبی بشناسیم و براساس این شناخت درست، دست به نتیجه گیری بزنیم.
دوست دارید بدانید کشتی شناخت چگونه ساخته شده است؟
این کشتی، تاریخچه طولانی به اندازه عمر بشر متمدن دارد. این کشتی سالیان سال در ساحل لنگر انداخته بود و در طول این دوران هر علاقه مندی قسمتی از آن را می ساخت تا آرام آرام آن را به دریا بیاندازند و با جرات به جزایر دورافتاده سفر کند.
به ترتیب سازندگان کشتی شناخت در زیر اشاره شده اند:
– سرشماری های جمعیت انسان ها در تمدن های باستانی در هزاران سال پیش، به نوعی پرسشنامه به حساب می آمد.
– در قرن ۱۹ میلادی چارلز بوث انگلیسی با پرسشنامه به بررسی وضعیت اجتماعی و اقتصادی مردم انگلیس پرداخت.
– در دهه های ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ پل لازارسفلد جامعه شناس، ابزارهای اندازه گیری روان شناختی را طراحی نمود.
– شرکت گالوپ به عنوان یکی از اولین موسسات نظرسنجی در جهان، در دهه ۱۹۳۰ از پرسشنامه های استاندارد برای نظرسنجی استفاده کرد.
– آرام آرام از دهه ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰ رایانه ها باعث سرعت دهی و تسهیل فرایند توزیع، تکمیل و تحلیل پرسشنامه ها شدند.
چون پرسشنامه ابزاری علمی است، بنابراین در طی این سالیان همواره با رشد علم، رشد کرد و در آینده هم به رشد خود ادامه می دهد.
این سوال پیش می آید که چرا باید این کشتی ساخته می شد؟ مگر چه لزومی داشت؟
همانطور که قبلاً اشاره کردیم، پرسشنامه ابزاری علمی است که این ابزار می تواند خیلی از گره های علمی را باز کند، بنابراین ضرورت پرداختن به پرسشنامه در زیر اشاره شده است:
– جمع آوری اطلاعات از فرد یا افراد به شیوه سازمان یافته: چون پرسشنامه جمع آوری اطلاعات را سازمان دهی و نظم می دهد.
– کمیت بخشیدن به دیدگاه ها، باورها و نگرش های افراد: پرسشنامه به دیدگاه ها و نگرش های انسان رنگ و بوی عدد و کمیت می دهد تا بهتر بتوان آن را تحلیل کرد.
– بررسی مطالعات در حوزه علوم انسانی بر روی گروه ها: پرسشنامه ابزاری سودمند برای کلیه مطالعات علوم انسانی است.
– فرصت نظرسنجی راحت از جامعه با روش های نمونه گیری درست: پرسشنامه در مقایسه با ابزارهای دیگر همچون مشاهده و مصاحبه سریع تر و ارزان تر می تواند جامعه را مورد نظرسنجی قرار دهد.
– استانداردسازی پدیده های علوم انسانی و سنجش آنها: پرسشنامه با تکرارپذیری بالا، توان استانداردسازی پدیده های علوم انسانی را به شدت افزایش می دهد.
– ابزاری کاربردی در تصمیم گیری های فردی و گروهی: براساس نتایج حاصل از پرسشنامه، هر فردی یا جامعه ای می تواند دست به تصمیمات و انتخاب های درست و علمی بزند.
در کل می توان گفت پرسشنامه ساخته شد تا بهتر بشود انسان را شناخت و براساس این ادراک، جامعه ای سالم تر و رو به رشدتری داشت.
پرسشنامه‌ها بر اساس اهداف، مخاطبین، نوع سوالات و روش اجرا می‌توانند، انواع مختلفی داشته باشند: بنابراین انواع پرسشنامه به چهار دسته تقسیم می شوند که به قرار ذیل هستند:
پرسشنامه براساس هدف به ۵ دسته تقسیم می شود که عبارتند از:
۱- پرسشنامه توصیفی: هدف این پرسشنامه توصیف ویژگی های جمعیت شناختی نمونه مورد مطالعه است.
مثال: پرسشنامه جمعیت شناختی از جمله جنسیت، سن، تحصیلات، نوع شغل، محل سکونت و غیره.
۲- پرسشنامه تبیینی: پرسشنامه تبیینی به دنبال تبیین و بسط روابط بین متغیرها می باشد.
مثال: پرسشنامه رضایت شغلی و پرسشنامه عملکرد شغلی. براساس این دو پرسشنامه می توان ارتباط بین رضایت و عملکرد شغلی را متوجه شد.
۳- پرسشنامه اکتشافی: پرسشنامه اکتشافی به دنبال کشف مسائل و بررسی موضوعات نوین در حوزه های علمی است.
مثال: پرسشنامه شناسایی آسیب های ناشی از شبکه های اجتماعی نوظهور.
۴- پرسشنامه ارزشیابی: در این پرسشنامه قرار است که متغیری در جامعه ای مورد ارزیابی و زمینه یابی قرار گیرد.
مثال: پرسشنامه کارت امتیازی متوازن یا پرسشنامه اندازه گیری رضایت زناشویی.
۵- پرسشنامه غربالگری: این پرسشنامه می تواند جامعه ای خاص را از بین جامعه بزرگتری مشخص و غربال کند.
مثال: پرسشنامه غربالگری بیش فعالی: این پرسشنامه به کل دانش آموزان مدرسه داده می شود و کسانی که بیشترین میانگین را از این پرسشنامه کسب کردند، دارای اختلال بیش فعالی خواهند بود.
پس براساس هدفی که پژوهش دارد، می توان پرسشنامه ها را دسته بندی نمود که به قرار توضیحات فوق بودند.
مخاطب نقش اساسی در پرسشنامه دارد و براساس مخاطب پرسشنامه به دو دسته تقسیم می شود:
۱- پرسشنامه عمومی: این پرسشنامه مخاطب خاصی ندارد و همه عموم جامعه قادر به پاسخ دهی به سوالات هستند.
مثال: پرسشنامه نظرسنجی درباره انتخابات یا پرسشنامه رضایت از محصولات فروشگاهی.
۲- پرسشنامه تخصصی: این پرسشنامه مختص افراد و یا گروهی خاص است.
مثال: پرسشنامه های روانشناختی یا پزشکی برای بیماران خاص یا پرسشنامه ارزشیابی استاد یک کلاس ۳۰ نفری.
مخاطب همواره نقش مهمی در نوع سوالات و شیوه اجراء پرسشنامه داشته است و پرسشنامه می بایست مرتبط با دانش و نیاز مخاطب باشد.
یکی دیگر از دسته بندی های پرسشنامه، براساس نوع سوال است که به قرار ذیل می باشند:
۱- پرسشنامه با سوالات بسته پاسخ:
این پرسشنامه از پیش تعیین شده، چندگزینه ای است و پاسخ دهنده مجبور است، برای هر سوال فقط یک گزینه را انتخاب کند.
۲- پرسشنامه با سوالات باز پاسخ:
پاسخ دهنده در این نوع پرسشنامه مختار است که بسته به دانش و معلومات خود، پاسخی کوتاه و یا بلند را به سوالات بدهد.
۳- پرسشنامه ترکیبی:
همانطور که از نام این پرسشنامه پیداست، هم دارای سوالات بسته پاسخ و هم باز پاسخ است و این پرسشنامه مزیت هر دو پرسشنامه فوق را دارد.
دسته بندی پرسشنامه براساس نوع سوال، ارتباط بسیار نزدیکی به روش های تجزیه و تحلیل دارد.
دسته بندی دیگر پرسشنامه بر مبنای روش اجراء است که عبارتند از:
۱- پرسشنامه حضوری: پرسشنامه حضوری یعنی اینکه پرسشگر به صورت حضوری با پاسخ دهنده در مکانی خاص ملاقات می کند تا وی سوالات را جواب دهد.
مثال: پر کردن پرسشنامه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان متوسطه در سر کلاس آنها.
۲- پرسشنامه الکترونیکی: پرسشنامه از طریق فضای اینترنت و به صورت الکترونیکی (اصولاً به مانند لینک یا url است) توسط پاسخ دهنده تکمیل می گردد.
مثال: ارسال لینک رضایت از خرید کالا به مشتری بعد از خرید وی از فروشگاه اینترنتی از طریق ایمیل یا شبکه های مجازی یا پیامک.
۳- پرسشنامه پستی: پرسشنامه از طریق پست برای تکمیل توسط پاسخ دهنده ارسال می شود، چون پرسشگر امکان ملاقات حضوری در مکان مورد نظر را ندارد.
مثال: پرسشنامه سنجش ابعاد فرهنگی اقوام کشور. پرسشگر قادر نیست به تمامی شهرها و روستای کشور سفر کند و با آن افراد حضوری ملاقات داشته باشد و از طرفی امکان ارسال پرسشنامه الکترونیکی مهیا نیست.
۴- پرسشنامه تلفنی: پرسشگر از طریق تلفن با پاسخ دهنده ارتباط می گیرد و سوالات را از پشت تلفن از وی می پرسد و اصولاً سوالات پرسشنامه کم و کوتاه هستند تا کمتر وقت پاسخ دهنده گرفته شود.
مثال: تماس تلفنی با صاحبان خودروهایی که به تازگی ماشین خود را به نمایندگی ها جهت سرویس ادواری برده اند و سنجش رضایت آنها از خدمات.
۵- پرسشنامه آنلاین تصویری: پرسشگر به صورت تصویری و از طریق اینترنت (گوگل میت به صورت تصویری) با پاسخ دهنده ارتباط می گیرد و سوالات را از وی می پرسد.
مثال: ارتباط با پاسخ دهنده ای که امکان برقراری تماس تصویری را داشته و فرصت کافی در لحظه برای جواب به سوالات دارد.
۶- پرسشنامه آنلاین صوتی: پرسشگر به صورت صوتی و از طریق اینترنت (گوگل میت به صورت صوتی یا ارسال سوال و جواب به صورت صوتی در شبکه های مجازی) با پاسخ دهنده ارتباط می گیرد و سوالات را از وی می پرسد.
مثال: در این شیوه پاسخ دهنده امکان برقراری تماس تصویری ندارد و حتی نمی تواند در لحظه به سوالات پاسخ دهد.
در کل روش اجراء پرسشنامه، ارتباط بسیار نزدیکی با امکانات پرسشگر و پاسخ دهنده، هزینه های پژوهش و میزان دسترسی دارد.
حال با توجه به انواع مختلف و زیاد پرسشنامه، بهتر است رایج‌ترین انواع پرسشنامه را بشناسیم که عبارتند از:
– پرسشنامه الکترونیکی:
به دلیل گسترش روزافزون اینترنت، پرسشنامه های الکترونیکی بسیار پرکاربرد و محبوب شده اند. چون هم سرعت کسب اطلاعات بالاست و هم هزینه های پرسشگر به شدت کاهش می یابد. البته پرسشنامه های آنلاین تصویری و صوتی نیز تاحدودی پرکاربرد هستند.
– پرسشنامه بسته پاسخ:
چون پاسخ های پرسشنامه بسته و مشخص هستند، بنابراین زمان پاسخ دادن به سوالات کوتاه تر خواهد شد و پرسشگران ترغیب بیشتری به این سوالات دارند.
– پرسشنامه توصیفی:
پرسشنامه های توصیفی چون اصولاً درباره سوالات شخصی است، لذا افراد بیشتر دوست دارند که به این سوالات جواب دهند که این دوست داشتن دلایل زیادی دارد. یکی از دلایل آن این است که سوالات تخصصی و سخت نیستند و افراد درک درستی نسبت به سوالات دارند.
– پرسشنامه نگرش سنجی:
این پرسشنامه نگرش و باور افراد را نسبت به مسائل و موضوعات مختلف مورد بررسی قرار می دهد.
– پرسشنامه مقیاس دار:
پرسشنامه هایی که گزینه های آنها دارای مقیاس از جمله مقیاس طیف لیکرت هستند، رایج اند. این رایج بودن به دلیل راحتی در جواب و بسته بودن پاسخ ها است.
مثلاً اگر پرسشنامه شما درباره سنجش نگرش به زندگی باشد و ابتدای آن هم چند سوال توصیفی با طیف لیکرت و پاسخ های بسته باشد و البته به صورت الکترونیکی آن را برای پاسخ دهنده ارسال کنید، می تواند برایتان بسیار جذاب باشد. درسته؟!
متداول ترین پرسشنامه هایی که در محیط های مختلف استفاده می شوند، عبارتند از: ۱- دانشگاهی ۲- تحقیقاتی و مراکز علمی ۳- سازمانی ۴- مراکز درمانی و روانشناسی ۵- مدارس ۶- مصاحبه شغلی ۷- بازاریابی و بازرگانی
در محیط های دانشگاهی و آموزش عالی به عنوان متولیان علم و دانش، پرسشنامه های متعددی وجود دارد که مهمترین آنها به شرح ذیل می باشند:
جهت سنجش رضایت دانشجویان نسبت به سرفصل ها و ماهیت درس های دانشگاهی است.
۲- پرسشنامه ارزیابی استاد:
برای ارزیابی عملکرد اساتید دانشگاه در طول ترم از منظر دانشجویان است.
برای سنجش رضایت دانشجویان از خدماتی که به آنها ارائه می شود، است.
۴- پرسشنامه بررسی نیازهای آموزشی:
جهت بررسی نیازهای آموزشی و نیز توانمندی های تحصیلی و غیرتحصیلی دانشجویان است.
۵- پرسشنامه سنجش علاقه‌مندی ها:
براساس این پرسشنامه ها میزان علاقه دانشجویان در حوزه های مختلف سنجش می شود.
۶– پرسشنامه ارزیابی برنامه درسی:
برای بررسی کیفیت و اثربخشی برنامه های درسی استفاده می گردد.
۷- پرسشنامه های تحقیقاتی:
جهت کسب اطلاعات برای پایان نامه ها، مقالات، رساله ها و طرح های تحقیقاتی از این دست پرسشنامه ها استفاده می شود.
البته انواع دیگری پرسشنامه در محیط های علمی هست که مهمترین موارد در بالا اشاره شد.
در فضاهای تحقیقاتی و مراکز علمی پرسشنامه های مختلفی به کار برده می شود که عبارتند از:
پرسشنامه توصیفی: این پرسشنامه جهت سنجش و توصیف ویژگی های جمعیت مورد مطالعه است.
پرسشنامه علّی-مقایسه ای: جهت سنجش علت روابط بین متغیرها و نیز مقایسه متغیرها در جوامع مختلف است.
پرسشنامه همبستگی: این پرسشنامه برای بررسی میزان همبستگی بین متغیرها کاربرد دارد.
پرسشنامه اکتشافی: برای شناسایی مسائل و چالش ها در حوزه موضوعات جدید و نوآورانه از این پرسشنامه استفاده می شود.
پرسشنامه مقیاس دار: این پرسشنامه کاربرد ویژه ای که دارد این است که برای اندازه گیری متغیرهای کمی کاربرد دارد.
پرسشنامه نیمه ساختاریافته: این پرسشنامه شامل سوالات باز و بسته است.
پرسشنامه دموگرافیک: جهت سنجش و گردآوری اطلاعات جمعیت شناختی از جمله جنسیت و سن و غیره کاربرد دارد.
پرسشنامه مصاحبه: این پرسشنامه که اصولاً به صورت نیمه ساختار یافته است، جهت گردآوری داده های کیفی استفاده می شود.
مهمترین پرسشنامه هایی که در فضای سازمان ها و نهادها مورد بررسی قرار می گیرند، شامل موارد ذیل هستند:
پرسشنامه سنجش رضایت شغلی کارکنان: با این پرسشنامه می توان متوجه شد که کارکنان چقدر از جنبه های مختلف شغل رضایت دارند.
پرسشنامه ارزیابی عملکرد کارکنان: برای اینکه متوجه شویم کارکنان در چه سطح عملکردی هستند، از این پرسشنامه استفاده می شود.
پرسشنامه تعهد سازمانی کارکنان: تعلق خاطر و وفاداری کارکنان همواره برای سازمان ها اهمیت بالایی دارد، پس باید با این پرسشنامه مورد سنجش قرار گیرد.
پرسشنامه ارزیابی نیازهای آموزشی کارکنان: کارکنان برای مقابله با مشکلات سازمانی به آموزش نیاز دارند و این پرسشنامه می تواند نوع نیاز آموزشی کارکنان را بسنجد.
پرسشنامه سنجش نوع و کیفیت رهبری مدیران: مدیران در سازمان نقش مهمی دارند و برای نوع و کیفیت این رهبری، باید از پرسشنامه استفاده کرد.
پرسشنامه سنجش فرهنگ سازمانی: سازمان به عنوان جامعه ای کوچک، دارای فرهنگی حاکم است که نقش حیاتی در کیفیت عمر سازمان دارد که با این پرسشنامه سنجیده می شود.
پرسشنامه سنجش رضایت مشتری یا ارباب رجوع: سازمان وابستگی شدید به مشتری و ارباب رجوع دارد که باید رضایت آنها با این پرسشنامه اندازه گیری شود.
پرسشنامه ابزاری کارآمد و حیاتی در مراکز درمانی و روانشناسی است که شامل موارد زیر است:
پرسشنامه های سنجش افسردگی: مانند پرسشنامه افسردگی بک
– پرسشنامه‌های سنجش اضطراب: مانند مقیاس اضطراب بک
– پرسشنامه‌های شخصیت‌سنجی: مانند پرسشنامه شخصیتی MMPI
– پرسشنامه‌های سنجش استرس: مثل پرسشنامه استرس درک شده
– پرسشنامه‌های روان‌پزشکی: مانند پرسشنامه علائم محور SCL-90-R
– پرسشنامه‌های خانوادگی: مثل پرسشنامه رضایت زناشویی انریچ
– پرسشنامه‌های مشکل‌یابی: برای شناسایی مشکلات روانشناختی
– پرسشنامه‌های غربالگری: برای تشخیص اولیه اختلالات
انتخاب پرسشنامه بسته به نوع مراجعه‌کننده و مشکل او صورت می‌گیرد.
در مدارس نیز از انواع پرسشنامه‌ها برای اهداف مختلف استفاده می‌شود که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
– پرسشنامه سنجش علاقه دانش‌آموزان: برای شناسایی علایق تحصیلی و شغلی دانش‌آموزان
– پرسشنامه سبک‌های یادگیری: برای تعیین سبک‌های مختلف یادگیری دانش‌آموزان
– پرسشنامه سنجش انگیزه پیشرفت: برای سنجش انگیزه و قدرت یادگیری دانش‌آموزان
– پرسشنامه رضایت از مدرسه: برای بررسی میزان رضایت دانش‌آموزان از مدرسه
– پرسشنامه ارزشیابی معلمان: برای ارزیابی عملکرد معلمان از دیدگاه دانش‌آموزان
– پرسشنامه شناسایی نیازهای آموزشی: برای شناسایی نقاط ضعف و قوت درسی دانش‌آموزان
– پرسشنامه‌های تحقیقاتی: برای انجام پژوهش‌های علمی در حوزه آموزش و پرورش
پرسشنامه‌های متعددی می‌توانند در روز مصاحبه شغلی مورد استفاده قرار گیرند که برخی از رایج‌ترین آنها عبارتند از:
– پرسشنامه اطلاعات فردی:
حاوی سوالاتی درباره سن، تحصیلات، سوابق کاری و اطلاعات تماس فرد
پرسش‌هایی درباره علاقه‌مندی‌های شغلی و حرفه‌ای فرد
– پرسشنامه استعدادها و توانمندی‌ها:
شامل سوالاتی در مورد مهارت‌ها، استعدادها و تجارب فرد
پرسش درباره انگیزه‌های فرد برای انجام آن شغل خاص
حاوی سوالاتی درباره ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری فرد در محیط کار
سناریوهایی برای ارزیابی نحوه تصمیم‌گیری و حل مسئله فرد
در حوزه بازرگانی و بازاریابی، پرسشنامه‌های متنوعی برای اهداف مختلف به کار می‌روند:
– پرسشنامه بررسی نیازها و خواسته‌های مشتریان: برای شناسایی نیازهای بازار هدف
– پرسشنامه رضایت‌سنجی مشتریان: برای سنجش میزان رضایت مشتریان از محصول یا برند
– پرسشنامه ترجیح‌سنجی مشتریان: برای تعیین ترجیحات و اولویت‌های مشتریان
– پرسشنامه آگاهی از برند: برای سنجش میزان شناخت برند در بین مخاطبان
– پرسشنامه قیمت‌گذاری: برای تعیین بهترین روش و سطح قیمت‌گذاری
– پرسشنامه تبلیغات: برای سنجش اثربخشی و نحوه درک تبلیغات
– پرسشنامه تجزیه و تحلیل رقبا: برای شناخت بهتر رقبای تجاری
انتخاب نوع پرسشنامه بستگی به اهداف و نیاز بازاریابی دارد.
در زیر نمونه ای از یک پرسشنامه توصیفی ساده آورده شده است:
عنوان پرسشنامه: بررسی الگوی مصرف رسانه ای
۱- چند سال دارید؟
الف) ۱۸ تا ۲۵ سال
ب) ۲۶ تا ۳۵ سال
ج) ۳۶ تا ۴۵ سال
د) ۴۶ تا ۵۵ سال
ه) بیشتر از ۵۶ سال
۲- جنسیت شما چیست؟
الف) مرد
ب) زن
۳- بیشتر از چه رسانه هایی در طول روز استفاده می کنید؟
الف) تلویزیون
ب) مطبوعات
ج) تلگرام
د) اینستاگرام
ه) ایتا
۴- در طول روز، میانگین چند ساعت از رسانه های بالا استفاده می کنید؟
الف) کمتر از ۱ ساعت
ب) ۱ تا ۲ ساعت
ج) ۲ تا ۴ ساعت
د) بیشتر از ۴ ساعت
۵- به کدامیک از محتواهای رسانه های زیر علاقه مند هستید؟
الف) خبر
ب) ورزشی
ج) سرگرمی و تفریح
د) علمی و آموزشی
ذیلاً یک پرسشنامه ترکیبی آورده شده است:
عنوان: بررسی رضایتمندی دانش آموزان متوسطه از مدرسه
۱: جنسیت شما: الف) پسر ب) دختر
۲: رشته تحصیلی شما: الف) کاردانش ب) فنی و حرفه ای ج) ریاضی د) علوم انسانی ه) علوم تجربی
۳: چقدر از مدرسه خود رضایت دارید؟
خیلی کم – کم – تاحدودی – زیاد – خیلی زیاد
۴: چرا سطح رضایت شما اینگونه است؟
(کامل شرح دهید)
۵: چه پیشنهادی برای بهبود کیفیت مدرسه خود دارید؟
(مفصل توضیح دهید)
نمونه پرسشنامه براساس کاربرد تخصصی و عمومی به صورت رایگان در زیر آورده شده است:
پرسشنامه هم به عنوان یک ابزار دارای ساختاری است که به قرار ذیل می باشد:
عنوان: بیان کننده موضوع و هدف پرسشنامه
مقدمه: توضیحات مختصر در باب هدف پرسشنامه و دستورالعمل تکمیل آن
اطلاعات دموگرافیکی: سوالات جمعیت شناختی از جمله جنسیت، سن، تحصیلات و غیره
بدنه اصلی پرسشنامه: سوالات و گزینه های مرتبط با هر سوال
تقدیر و تشکر: قدردانی کردن از تکمیل پرسشنامه توسط پاسخ دهنده
جهت طراحی پرسشنامه می بایست نکات و قواعد مهمی که سبب ارتقای روایی و پایایی پرسشنامه می شوند را دانست:
۱- سوالات پرسشنامه باید همسو با هدف پژوهش باشند.
۲- سوالات پرسشنامه باید واضح و قابل فهم برای پاسخ دهنده باشند و از کلمات سنگین و اصطلاحات ناآشنا پرهیز کنید.
۳- باید از سوالاتی که باعث گمراهی در درک پاسخ دهنده می شوند، پرهیز کرد.
۴- حدالمقدور بیشتر از سوالات بسته پاسخ استفاده کنید تا سوالات باز پاسخ.
۵- از پرسش دو یا چند سوال در دل یک سوال پرهیز کنید، چون باعث گمراه شدن پاسخ دهنده می شود.
۶- باید زمان پاسخ دهی به سوالات با تعداد سوالات همخوان باشد و پاسخ دهنده تحت فشار زمان نباشد.
۷- حدالامکان از طرح سوالات زیاد پرهیز کنید، مگر اینکه ادبیات پژوهش اجازه این کار را به شما ندهد.
۸- بهتر است سوالات ساده در ابتدا از پاسخ دهنده پرسیده شوند.
۹- از پرسیدن سوالات حساس کننده از جملات سوالاتی که مرتبط با مسائل شخصی است، پرهیز کنید
۱۰- سوالات پرسشنامه از قبل مورد پیش آزمون قرار گیرند و به رویت متخصصین امر در آن رشته برسند.
۱۱- حتماً دستورالعمل پاسخ دهی در پرسشنامه لحاظ گردد.
۱۲- حدالامکان از پرسیدن نام و نام خانوادگی پاسخ دهنده پرهیز کنید، مگر دلیل پرسیدن نام وی را به ایشان بگوئید.
۱۳- در مواردی که احساس می شود نام پرسشنامه منجر به سوء گیری پاسخ دهنده می شود، از ذکر نام پرسشنامه پرهیز کنید.
۱۴- به هیچ وجه در پرسشنامه غلط املایی نداشته باشید، زیرا احساس بی کفایت بودن سوالات را به پاسخ دهنده می دهد.
۱۵- سعی کنید در ابتدای پرسشنامه مدت زمانی که تکمیل پرسشنامه از سوی پاسخ دهنده می گیرد، به ایشان یادآوری کنید.
محقق همیشه این دغدغه و نگرانی را دارد که سوالات پرسشنامه اش کم باشند یا زیاد؟ کاملاً هم حق دارد زیرا نگران است که اگر کم باشد شاید تاثیر منفی بر نتایج پژوهش اش بگذارد و اگر هم زیاد باشد، شاید کسی آن پرسشنامه را با دقت پر نکند.
بنابراین نکاتی که در زیر به آن اشاره می کنیم می تواند تاحدودی این نگرانی را در محققین کم کند.
۱- اول اینکه تعداد سوالات پرسشنامه باید متناسب با اهداف و فرضیه های پژوهش باشد و اگر احساس می کنید سوالی اضافی دارید، آن را حذف کنید.
۲- پرسشنامه نباید خیلی طولانی باشد تا از حوصله پاسخ دهنده خارج باشد و معمولاً بین ۲۰ تا ۳۰ سوال برای پرسشنامه نرمال است، اما در نظر بگیرید که شاید بعضی از پرسشنامه های هنجاریافته و استاندارد از این کمتر یا بیشتر باشند.
۳- اگر به هر دلیلی پرسشنامه شما طولانی شد، اشکالی ندارد و سعی کنید آن را به بخش های منطقی تقسیم کنید و فرصت کافی با وقت استراحت به پاسخ دهنده بدهید.
– برای هر موضوع یا متغیری در پژوهش بهتر است حداقل بین ۲ یا ۳ سوال طرح شود، اما باز شاید ماهیت بعضی از متغیر ها بطلبد که سوالات از این کمتر یا بیشتر باشند.
– پرسشنامه اصولاً نباید بیشتر از ۱۵ تا ۲۰ دقیقه از وقت پاسخ دهنده را بگیرید و اگر از این زمان بیشتر شد، همانطور که گفته شد به پاسخ دهنده فرصت استراحت و افزایش تمرکز بدهید.
– در نهایت اینکه پیش آزمون پرسشنامه قبل از اجرای پرسشنامه در بین آزمودنی ها خیلی می تواند به محقق کمک کند. برای این کار محقق حتماً قبل از اجراء، پرسشنامه را به رویت متخصصین امر برساند و تعداد سوالات پرسشنامه را با آنها هماهنگ نماید.
پرسشنامه را می توان به حالات مختلفی اجرا نمود و آن را توزیع کرد که در ذیل به آنها اشاره شده است:
۱- حضوری: پرسشگر می تواند به صورت حضوری و چهره به چهره یا رو در رو از پاسخ دهنده بخواهد که پرسشنامه را تکمیل کند و در این حین حتماً برای درک بهتر سوالات آنها را برای پاسخ دهنده توضیح دهد، اما به هیچ وجه خط ذهنی به پاسخ دهنده ندهد.
۲- تلفنی: روشی ساده تر از حالت حضوری است که پرسشگر می تواند از قبل زمان تلفن زدن را با پاسخ دهنده همانگ کند و سوالات پرسشنامه را مطرح کند و جواب ها را یا با گوشی تلفن همراه یا با ضبط صوت در صورت تمایل پاسخ دهنده ضبط کند.
۳- اینترنتی: از زمانی که پاندمی کووید-۱۹ همه گیر شد، این حالت اجرای پرسشنامه هم طرفداران بیشتری پیدا کرد. شما می توانید با گوگل داک یا پرس لاین اقدام به طراحی پرسشنامه آنلاین نمائید و لینک آن را برای آزمودنی ارسال کنید و به محض تکمیل پرسشنامه، خروجی در اختیار شما قرار می گیرد.
۴- پستی: بعضی مواقع شما نه دسترسی حضوری و نه دسترسی اینترنتی به جامعه مورد مطالعه تان دارید، مثلاً دانشجوی دانشگاه تبریز هستید اما جامعه مورد مطالعه شما یزد است، بنابراین بهتر است که به شیوه پستی پرسشنامه را برای پاسخ دهندگان ارسال کنید و حتماً توضیحات مفصل نحوه تکمیل پرسشنامه را ضمیمه کار کنید.
در کل انتخاب روش مناسب اجرای پرسشنامه بستگی به امکانات، هزینه و نوع پژوهش شما دارد.
معمولاً حالت حضوری و تلفنی دقیق تر ولی شیوه اینترنتی و ارسال پستی سریع تر و ارزان تر است.
کدام علمی تر است؟
روش های حضوری و تلفنی معمولاً علمی تر و دقیق تر هستند، زیرا:
۱- پرسشگر کنترل بیشتری بر فرایند پاسخ دهی دارد. مثلاً شاید در مواردی پاسخ دهنده مفهوم سوال را متوجه نشود و پرسشگر می تواند به دور از خط دهی ذهنی او را راهنمایی کند.
۲- پرسشگر می تواند با زبان بدن و تن صدا، انگیزه پاسخ دهنده را به خوبی درک کند.
۳- امکان پرسیدن سوالات پیگیری وجود دارد تا پاسخ اا دقیق تر وارد شوند.
کدام راحت تر است؟
روش های اینترنتی و پستی کمی راحت تر هستند، چون:
۱- نیازی به ملاقات حضوری نیست و در مکان و زمان مناسب تری پرسشنامه قابل اجرا خواهد بود.
۲- این شیوه ها هزینه و زمان کمتری را از پرسشگر می گیرد.
۳- در این شیوه تعداد بیشتری از افراد قابل دسترسی هستند و باید حتماً شیوه نمونه گیری مورد بازبینی علمی قرار گیرد.
۴- پاسخ دهنده در فضای راحت تری می تواند سوالات را جواب دهد.
۳ ویژگی مهم پرسشنامه شامل (هزینه-سرعت-مقیاس پذیری) هستند:
*هزینه:
– پرسشنامه آنلاین و الکترونیکی نسبت به پرسشنامه حضوری و کاغذی به تبع هزینه کمتری دارند.
– هزینه اصلی پرسشنامه شامل طراحی سوالات و تجزیه و تحلیل داده های پرسشنامه است که اصولاً بسته به نوع پژوهش متغیر است.
– با توجه به قیمت بالای کاغذ و چاپ، هزینه پرسشنامه کاغذی زیاد خواهد شد.
*سرعت:
– پرسشنامه های آنلاین و تلفنی سریع تر بین شرکت کنندگان پخش و جمع آوری می شوند.
– در حالی که پرسشنامه های پستی و کاغذی به زمان بیشتری نیاز دارند.
*مقیاس پذیری:
– پرسشنامه های آنلاین در مقیاس های بالا یعنی همان نمونه زیاد، راحت تر هستند.
– در حالی که پرسشنامه های تلفنی و حضوری با افزایش نمونه، کار مشکل تر خواهد شد.
– پرسشنامه پستی در مقیاس و نمونه بالا، پر هزینه و زمان بر خواهد شد.
طرفداران پرسشنامه بیشتر از مزایای آن صحبت می کنند، در حالی که مخالفان این ابزار، معایب آن را بیشتر می بینند:
مزایای پرسشنامه:
۱- جمع آوری اطلاعات از نمونه مورد مطالعه با سرعت بالا
۲- صرفه جویی در زمینه وقت و هزینه نسبت به مصاحبه با نمونه
۳- رعایت بهتر حفظ حریم خصوصی پاسخ دهندگان
۴- مقایسه راحت تر پاسخ های شرکت کنندگان به دلیل استاندار بودن سوالات
۵- کاهش سوگیری و خط دهی پرسشگر در فرایند توزیع پرسشنامه
۶- دقت بالای تجزیه و تحلیل پرسشنامه توسط علم آمار
معایت پرسشنامه:
۱- امکان بی تفاوت جواب دادن پاسخ دهندگان به سوالات پرسشنامه
۲- محدودیت در زمینه طرح سوالات باز پاسخ و پیگیری جواب ها
۳- احتمال عدم درک سوالات از سوی پاسخ دهندگان
۴- پاسخ دهی کمتر و مختصر نسبت به مصاحبه
۵- نیاز مبرم به تجزیه و تحلیل آماری جهت یافتن نتایج
۶- امکان تقلب کردن و دروغ گفتن پاسخ دهنده به سوالات پرسشنامه
اجازه بدید خیالتون رو راحت کنم، اینقدر این بخش مهمه که اگه رعایت نشه، پرسشنامه و نتایج اش اصلاً قابل اعتماد و درست نیست و باید بیخیال پرسشنامه بشید.
روایی و پایایی دو فاکتور بسیار مهم برای یک پرسشنامه علمی و مناسب محسوب می شود:
تعریف روایی:
پرسشنامه ای روایی دارد که سوالاتش دقیقاً همان خصیصه و متغیر مورد نظر را بسنجد. به طور مثال، سوالات پرسشنامه وفاداری مشتری، دقیقاً وفاداری مشتری را بسنجد و وقتی مشتری به سوال جواب می دهد، بتوان وفاداری او را سنجید و سوالات با متغیر بی ربط نباشند.
انواع روایی:
روایی محتوایی: بررسی ارتباط سوالات به متغیر مورد نظر (واقعاً محتوای سوالات مرتبط با متغیر باشد)
روایی صوری: بررسی ظاهر و شکل پرسشنامه (واقعاً پرسشنامه از لحاظ ظاهری مناسب و قابل درک باشد)
روایی سازه: بررسی ارتباط سازه های نظری متغیر با خود پرسشنامه (واقعاً مفاهیم و ادبیات نظری متغیر با سوالات پرسشنامه مرتبط باشد)
تعریف پایایی:
پرسشنامه ای پایایی دارد که تکرارپذیر و نتایجش باثبات باشند و نتایج از جامعه ای به جامعه دیگر خیلی فرق نکند. مثلاً رضایت شغلی در تمامی سازمان های دولتی یک معنا و مفهوم دارد و اینگونه نباید باشد که سوالات پرسشنامه رضایت شغلی را قومیتی، گروهی یا نژادی از کارکنان سازمان های دولتی درک نکنند.
انواع پایایی:
بازآزمایی: اجرای مجدد پرسشنامه روی آزمودنی ها بعد از مدتی
همسانی درونی: محاسبه ارتباط بین سوالات متغیر که می بایست ارتباط نزدیکی با یکدیگر داشته باشند.
در زیر ارتباط پرسشنامه با بخش های مهم پایان نامه مورد بررسی قرار می گیرد و مشخص می شود که پرسشنامه براساس بخش های مهم پایان نامه باید چطوری طراحی و اجرا شود.
* همواره ارتباط نزدیک و منطقی بین پرسشنامه و بیان مسأله وجود دارد.
* بیان مسأله باید مشخص کند که درباره چه موضوع و چه سوالاتی بحث خواهیم کرد و باید همان سوالات در پرسشنامه ذکر شوند.
* سوالات پرسشنامه باید کاملاً با مفاهیم و متغیرهای بحث شده در بیان مسأله منطبق باشند.
* پرسشنامه باید اطلاعاتی را در خصوص سوالات ذکر شده در انتهای بیان مسأله به پژوهشگر بدهد.
* فرضیات اشاره شده در بیان مسأله می بایست توسط پرسشنامه مورد بررسی و رد یا تائید قرار گیرند.
< سوال هایی که در پرسشنامه ذکر می شوند، باید مرتبط با خلاء های پژوهشی اشاره شده در اهمیت و ضرورت پژوهش باشند.
< نتایج پرسشنامه باید قادر باشند دانش موجود در آن حوزه را توسعه دهند تا منجر به افزایش اهمیت پرداختن به موضوع شود.
< پرسشنامه می بایست قادر باشد، اعتبار لزوم پرداختن به پژوهش را که در اهمیت و ضرورت ذکر شده است، بیان نماید.
> چارچوب نظری شامل مبانی نظری، مفاهیم و متغیرهای موضوع است که تمامی اینها می بایست در پرسشنامه لحاظ گردند.
> سوالات پرسشنامه حتماً باید برگرفته از مفاهیم چارچوب نظری باشند.
> پرسشنامه باید طوری طراحی شود که روابط بین متغیرها را که در چارچوب نظری اشاره شده است، مورد بررسی قرار دهد.
> داده های حاصل از پرسشنامه باید روابط موجود در چارچوب نظری را رد یا تائید کنند.
> نتایج حاصل از پرسشنامه باید توانایی حمایت یا رد چارچوب نظری را داشته باشند.
پرسشنامه ارتباط زیادی با روش پژوهش دارد:
– همواره جمع آوری و تحلیل داده های پرسشنامه ارتباط زیادی با رویکرد پژوهش (کمی، کیفی، آمیخته) دارد.
– پرسشنامه یک ابزار مهم و حیاتی در پژوهش با رویکرد کمی است.
– پرسشنامه در رویکرد کیفی یک ابزار جانبی و مهم قلمداد می شود.
– سوالات پرسشنامه ارتباط نزدیکی با رویکرد پژوهش دارند. در رویکرد کمی، سوالات بسته پاسخ و در رویکرد کیفی سوالات باز پاسخ هستند.
– تحلیل داده های پرسشنامه در رویکرد کمی از طریق آمار توصیفی و آمار استنباطی صورت می گیرد.
– در روش کیفی، تحلیل محتوای پاسخ های باز است که دارای اهمیت می باشد.
– مبنای اصلی بحث و نتیجه گیری در پایان نامه، داده های مستخرج از پرسشنامه می باشند.
– در بخش بحث، می بایست یافته های حاصل از پرسشنامه مورد تفسیر و تبیین علمی قرار گیرند.
– سوالات پرسشنامه می توانند مبنای مناسب و کمک کننده ای برای تبیین های مربوط به بحث و نتیجه گیری باشند.
– در بخش نتیجه گیری باید معین شود که پرسشنامه چگونه توانست به اهداف پروهش کمک کند و خلاء های تحقیقاتی را پوشش دهد.
– پیشنهادهای مربوط به پژوهشگران آتی می تواند از نتایج حاصل از پرسشنامه باشد.
– پیشنهادهای کاربردی در پایان نامه می توانند مرتبط با خروجی های بخش آمار توصیفی و آمار استنباطی تجزیه و تحلیل های پرسشنامه باشند.
– همواره در زمینه بودجه بندی تکمیل و توزیع پرسشنامه، زمان جمع آوری پرسشنامه ها و دسترسی به پاسخ دهندگان به پرسشنامه محدودیت هایی وجود دارد.
– محدودیت مرتبط با زمان در پژوهش باعث می شود که سوالات پرسشنامه دستخوش تغییر شود.
– خود پرسشنامه می تواند برای پرسشگر از حیث دسترسی به کل آزمودنی ها و ارتباط مستقیم با آنها محدودیت به حساب آید.
– محدودیت دسترسی به نمونه مورد مطالعه سبب می شود که روش اجرای پرسشنامه و همینطور حجم نمونه دستخوش تغییرات گردد.
خیلی از مواقع دیده شده که این دو کلمه را به جای یکدیگر استفاده می کنند، واقعاً پرسشنامه و نظرسنجی فرقی با هم ندارند؟
۶ تفاوت عمده بین پرسشنامه و نظرسنجی وجود دارد که عبارتند از:
۱- هدف: پرسشنامه یک ابزار علمی برای گردآوری داده هاست، اما نظرسنجی بیشتر برای بررسی و سنجش عقاید عمومی می باشد.
۲- پشتوانه علمی: پرسشنامه ها دارای پشتوانه نظری می باشند، در حالی که نظرسنجی لروماً نیازی به پشتوانه علمی ندارد.
۳- نمونه گیری: در پرسشنامه ها روش نمونه گیری و همچنین حجم نمونه باید برمبنای روش های علمی -آماری باشد، در حالی که لزوماً نظرسنجی به این مهم نیازی ندارد.
۴- تجزیه و تحلیل آماری: برای پرسشنامه ها عموماً از تحلیل های پیشرفته آماری استفاده می گردد، در حالی که در نظرسنجی حتی استفاده از شاخص های ساده آماری مانند میانگین، درصد و فراوانی کفایت می کند.
۵- روایی و پایایی: حتماً یک پرسشنامه باید روایی و پایایی مناسب را داشته باشد، در حالی که نظرسنجی به این سختگیری های علمی نیازی ندارد.
۶- نتایج: نتایج پرسشنامه ها بیشتر برای محیط های علمی و آکادمیک و یا سازمانی جهت دستیابی به راهبردها می باشد، در حالی که نتایج نظرسنجی می تواند برای ارتقاء سطح آگاهی جامعه مورد مطالعه باشد.
پس اگر دنبال نتایج علمی هستید، پرسشنامه و در غیر اینصورت نظرسنجی را انتخاب کنید.
شاید عموم مردم احساس کنند که روانسنجی همان پرسشنامه باشد، اما تفاوت های جزئی بین آن دو است.
این تفاوت ها که ۶ مورد هستند، به قرار ذیل می باشند:
۱- هدف: پرسشنامه برای گردآوری داده ها در فعالیت های پژوهشی و علمی طراحی شده است، در حالی که آزمون های روانسنجی برای سنجش ویژگی های روانشناختی افراد کاربرد دارند.
۲- سوالات: سوالات پرسشنامه ها معمولاً حول نگرش، عقاید و رفتارهای نمونه مورد مطالعه است، در حالی که آزمون های روانسنجی ویژگی های روانشناختی از جمله شخصیت، هوش و توانمندی های افراد را محک می زنند.
۳- کاربرد: پرسشنامه ها اغلب خودگزارشی هستند، اما آزمون های روان سنجی اغلب عینی تر و با نظارت دقیق تری صورت می گیرند.
۴- تنوع: سوالات پرسشنامه اصولاً تنوع و گستردگی بیشتری از علم را پوشش می دهند، ولی آزمون های روانسنجی بیشتر گسترده علم روانشناسی و غیره را پوشش می دهند.
۵- روایی و پایایی: تفاوت اصلی این دو ابزار در همین روایی و پایایی است، حتماً باید این دو فاکتور در پرسشنامه اندازه گیری شوند، در حالی که آزمون های روانسنجی از قبل دارای روایی و پایایی هستند و دیگر نیازی ندارد برای کیس و نمونه آن را سنجید، مگر بخواهید نمونه بزرگی را تحلیل کنید.
۶- تفسیر: اصولاً نمره گذاری و تفسیر آزمون های روانسنجی پیچیده تر از پرسشنامه ها هستند.
بارها دانشجویان از زبان اساتید شنیده اند که آیا این پرسشنامه استاندارد است یا خیر؟
واقعاً پرسشنامه استاندارد چی هست؟ برای درک این موضوع بهتر است تعریف آن را بدانید:
پرسشنامه استاندارد یا هنجار شده براساس اصول علمی طراحی و تنظیم شده است، اما شاید با این تعریف هم تاحدودی متوجه پرسشنامه استاندارد نشوید، اشکالی ندارد! برای درک بهتر لازم است با اصول آن آشنا شد:
پرسشنامه ای استاندارد است که این ۷ اصل را پوشش دهد:
۱- اصل ساختارمندی: پرسشنامه استاندارد ساختاری منظم و استاندارد دارد و شامل مقدمه، شیوه اجراء و بخش های مختلف مرتبط با پژوهش است.
۲- اصل اعتبارسنجی: روایی و پایایی آن باید از طریق روش های علمی دقیق سنجش و تائید گردد.
۳- اصل وضوح: باید نحوه پاسخ دهی به سوالات و طریقه نمره گذاری سوالات واضح و قابل درک باشد.
۴- اصل بومی سازی: سوالات پرسشنامه باید با درک و فهم جامعه مورد مطالعه همخوان باشد.
۵- اصل ثبات پاسخ دهی: برای همه پاسخ دهندگان باید امکان پاسخ دهی یکسان به کل سوالات وجود داشته باشد.
۶- اصل مقایسه پذیری: نتایج آن باید قابل مقایسه با دیگر پژوهش های مرتبط و مشابه باشد.
۷- اصل ثبات محتوایی: محتوای پرسشنامه در طی زمان ثابت است و تغییری نمی کند، مگر با بازنگری علمی.
اگر پرسشنامه ای این ۷ اصل بالا را دارا باشد، آنگاه پرسشنامه استاندارد و هنجار شده است.
استاندارسازی پرسشنامه و هنجار کردن آن ۱۰ گام دارد که عبارتند از:
۱- تدوین اهداف پرسشنامه برمبنای نیازهای پژوهشی
۲- بررسی و تحلیل مبانی نظری، مطالعه کتابخانه ای، پیشینه پژوهش، مصاحبه و مشاهده
۳- تعیین ساختار پرسشنامه و بخش بندی کردن آن
۴- طراحی دقیق سوالات برمبنای اصول علمی
۵- بررسی روایی محتوایی پرسشنامه به توسط مشورت گرفتن از متخصصین امر
۶- بازنگری پرسشنامه بعد از اعمال نظر خبرگان
۷- تعیین پایایی با استفاده از آزمون های متناسب آماری
۸- تعیین و مشخص نمودن نمره گذاری استاندارد و دامنه تغییرات آن
۹- تدوین و تنظیم دستورالعمل اجراء و تفسیر نتایج آن
۱۰- انجام مطالعات بیشتر جهت بومی سازی پرسشنامه
شاید بارها کلمه پرسشنامه محقق ساخته به گوشتان خورده باشد، بهتر است در اینجا فرق پرسشنامه محقق ساخته با پرسشنامه هنجارشده یا استاندارد را بدانید تا از این دو استفاده درست کنید.
۱- پرسشنامه استاندارد برمبنای اصول و فرایند علمی است و در ساختاری تعریف شده و با کمک صاحبنظران اعتبار سنجی می گردد، در حالی که پرسشنامه محقق ساخته توسط خود محقق و براساس اهداف خودش طراحی شده است.
۲- بارها روایی و پایایی پرسشنامه استاندارد در قالب مقالات و اسناد علمی سنجیده شده است، اما روایی و پایایی پرسشنامه محقق ساخته توسط خود محقق بررسی شده است.
۳- پرسشنامه برای سنجش متغیرهای علمی که پشتوانه نظری دارند طراحی می شود، اما پرسشنامه محقق ساخته پشتوانه علمی ندارد و برای کاربرد خاص محقق است و بیشتر شبیه نظرسنجی می باشد.
۴- نمره گذاری و تفسیر پرسشنامه استاندارد، دقیق است، اما پرسشنامه محقق ساخته لزوماً اینگونه نیست.
۵- امکان مقایسه نتایج پرسشنامه استادارد با سایر مطالعات وجود دارد، ولی این امر برای پرسشنامه محقق ساخته امکان پذیر نیست.
اگر دنبال فعالیتی علمی می باشید، باید و حتماً از پرسشنامه هنجار شده استفاده کنید، اما اگر دنبال نظرسنجی با کمترین وقت و هزینه هستید، پرسشنامه محقق ساخته گزینه راحت تری است، اما لزوماً دقیق و درست نیست.
جالب است بدانید که پرسشنامه هم مثل ما آدم ها متولد می شود!!!
پرسشنامه مطابق مراحل زیر متولد می گردد:
۱- مطالعه دقیق، گسترده و موشکافانه ادبیات و پیشینه پژوهش در حوزه مورد نظر محقق
۲- بررسی متون علمی، نظریات و پرسشنامه های مشابه جهت افزایش آگاهی محقق
۳- طراحی گزاره های تحقیق براساس نیازهای پژوهشی
۴- استفاده از رویکردهای علمی مختلف و متناسب با گزاره های پژوهش برای دستیابی به اطلاعات پایه ای پرسشنامه
۵- تعیین جامعه، نمونه و روش نمونه گیری برای سنجش پرسشنامه در قالب آنها
۶- استفاده از مصاحبه با شیوه های متناسب و یا مشاهده اسناد برای دستیابی به کدهای زمینه ساز سوالات پرسشنامه
۷- بررسی مطالعات روایی در قالب های مختلف و پایایی پرسشنامه قبل از اجرای نهایی آن
۸- اجرای آزمایشی و اولیه پرسشنامه بر روی یک نمونه کوچک و بازبینی مجدد آن
۹- جمع آوری داده ها از پرسشنامه در قالب نمونه مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل داده ها
۱۰- گزارش نتایج حاصل از پرسشنامه و انتشار یافته های پرسشنامه در قالب مقالات علمی معتبر
اگر به اول مقاله سر بزنید، گفتیم که پرسشنامه ابزار ساخته بشر است که قطعاً مثل سایر ابزارها در آینده تغییرات زیادی خواهد کرد، این تغییرات شاید شامل موارد ذیل باشند:
۱- در آینده نزدیک پرسشنامه های آنلاین و دیجیتالی بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند.
۲- بیشتر پرسشنامه ها در قالب و بستر اینترنت و نرم افزارهای موبایل انجام خواهند شد.
۳- نقش هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در طراحی و تحلیل پرسشنامه بیشتر خواهد شد.
۴- الگوریتم ها می توانند پرسش های بهتر و مناسب تری را براساس نمونه مورد مطالعه ارائه دهند.
۵- پرسشنامه ها تعاملی تر شده و بیشتر جنبه سفارشی شده به خود می گیرند.
۶- با توجه به پاسخ های قبلی، پرسش های بعدی تغییر می کنند.
۷- امکانات مربوط به تجزیه و تحلیل داده های پرسشنامه بیشتر خواهد شد.
۸- داده های پرسشنامه با فرایندهای خودکار و قابلیت های بصری بیشتر نمایان خواهند شد.
۹- پرسشنامه ها کوتاه تر و جذاب تر خواهند شد.
۱۰- فرهنگ جامعه برای قبول و پذیرش پرسشنامه و نقش آن در سرنوشت بشر بیشتر خواهد شد.
به امید روزی که علم بتواند تمامی تاریکی ها و کج اندیشی های بشر را از بین ببرد.
ما به شما کمک می کنیم که پژوهش تان راحت تر و با علم بیشتری پیش برود. مجموعه آرمان پژوهان با ۱۳ سال سابقه فعالیت آماری و پژوهشی به هزاران پژوهشگر کمک کرده تا این مسیر ارزشمند را به درستی طی نمایند.
تمامی حقوق برای سایت آرمان پژوهان محفوظ است.
