سلامت سازمانی نخستین بار برای بیان جنبه‌ی تداوم و بقای سازمان به عنوان توانایی سازگاری سازمان با محیط خود، ایجاد هماهنگی میان اعضای سازمان و دستیابی به اهداف آن تعریف شد.
سلامت سازمانی موضوعی است که در این مطلب به آن می‌پردازیم، با ما همراه باشید.
تعریف سلامت
واژه سلامت در فرهنگ لغت به معنی تندرستی، شادابی، خرمی، امنیت، صداقت، تقوی، رستگاری، صلح و آشتی است؛ در باور عمومی، سلامت به معنی فقدان بیماری و نارسایی در یک ارگانیسم (موجود زنده) است.
در بررسی سلامت سازمان ها، سوال قابل طرح این است که آیا می‌توان مفهوم سلامت را که مربوط به موجودات زنده است، در مورد سازمانها به کار برد؟ رویکرد سلامت سازمانی از لحاظ فهم پویایی‌‌های سازمانها و پژوهش و کوشش در جهت بهسازی آن ها، مزایای علمی قابل ملاحظه‌‌ای دارد.
مفهوم سازمان
سازمان از نظر لغوی به مجموع دستگاه‌‌ها و شعب و کارمندان یک اداره یا یک مؤسسه که به آن تشکیلات نیز می‌گویند و همگام با سیر تحولی علم مدیریت، شناخت و تصورات از سازمانها تغییرات بسیاری پیدا کرده است.
سازمان به عنوان سیستم‌‌های حقوقی که می‌توان آن را در نظارت مدیریت علمی تیلور و همکاران ملاحظه کرد، به عنوان یک سیستم بسته قلمداد شده و سازمان را بدون محیط در نظر می‌گیرند از مشخصات بارز و خصوصیات بیانگر این نظرات، مشخص بودن هدف‌‌ها و رسمی شدن رفتارها می‌باشد.
به عبارت دیگر در این سازمانها اهداف، مشخص و معین است و هدفهای مبهم در سازمان در طول زمان مشخص تر می‌شوند. چنانچه هدف‌‌ها مشخص نشوند ساختار سازمان نیز ناپایدار و نامنظم خواهد بود.
رسمی شدن رفتارها نیز به منظور روشن تر کردن و عینی تر ساختن روابط بین مجموعه‌‌ای از نقش‌‌ها و اصولی که ناظر بر عملکرد سیستم است، به حساب می‌آید.
هر سازمان، هدف یا هدف هایی ویژه دارد که ضمن حفظ خود و تحقق هدفهای خود با محیط بیرونی سازگار می‌شود و در این فرایند، وضعیت روابط متقابل بین اجزای خود را حفظ می‌کند. اگر همه چیز در سازمان روبه راه باشد، بروندادهای مطلوب نظام حاصل خواهد شد.
اما واقعیت این است که برای شبکه اجرا و عملکرد آنها در هر سازمان، می‌توان مجموعه‌‌ای از ویژگیهای «سلامت » سازمان را تصور کرد که با کفایت و کارایی مداوم سازمان در انجام وظایفش ارتباط دارد اما بخشی از این ویژگی‌‌ها (ملاک ها) الزاماً وظایف خود را به خوبی ایفا نمی‌کنند.
تعریف سلامت سازمانی
امروز بزرگترین چالش پیش روی رهبران سازمان ها، توسعه نگرش نوین مدیریت در همه بخش‌‌های سازمان است. در چنین فضایی، سازمانهای حوزه سلامت کشور برای افزایش توانمندی‌ها، ارتقای مداوم خود و غلبه بر مشکلات، بیش از دیگر سازمانها به توسعه ظرفیت مدیریت نیاز دارند
وضعیت عادی، شرایطی است که در آن عملکرد فردی و سازمانی در حد مورد انتظار، قرار دارد. سلامت، آن وضعیتی در افراد و سازمان متبوع آنها است که امکان می‌دهد عملکردی بالاتر از حد معمول انتظار و یا حتی بالاتر از رقبای خود داشته باشند. در این جا سازمان به بهترین وضعیت در طبقه خود با موجودیتی مولد، چابک و انعطاف پذیر تبدیل می‌گردد.
سلامت سازمانی به وضعی فراتر از اثر بخشی کوتاه مدت سازمان دلالت داشته و به مجموعه‌‌ای از خصایص سازمانی نسبتا دوام دار اشاره می‌کند.
یک سازمان سالم نه فقط در محیط خود پایدار می‌ماند، بلکه در دراز مدت قادر است به اندازه کافی با محیط خود سازگار شده و پیوسته توانایی‌‌های لازم را برای بقاء خود، ایجاد کند و گسترش دهد.
سازمان سالم جایی است که افراد با علاقه به محل کارشان می‌آیند و به کار کردن در آن افتخار می‌کنند؛ در حقیقت سلامتی سازمان از لحاظ فیزیکی، روانی، امنیت، تعلق شایسته سالاری و ارزش گذاری به دانایی، تخصص، و شخصیت ذی نفعان، و رشد دادن به قابلیت‌‌های آنها و انجام وظایف محول شده از سوی فرا سیستم‌‌های خود در اثر بخشی رفتار هر سیستمی تأثیر بسزایی دارد.
به دلیل اهمیت سلامت سازمانی امروزه شرکت‌‌های مشاوره‌‌ای فراوانی وجود دارند که خدمات ارزیابی سلامت سازمانی را انجام می‌دهند و حتی برخی از این شرکت‌‌ها در سایت‌‌های خویش ابراز آنلاین ارزیابی سلامت سازمانی را ارائه می‌دهند.
سلامت سازمانی چه ابعادی دارد؟
- سطح نهادی
سازمان را با محیط آن پیوند می‌دهد؛ مانند یگانگی نهادی: توانایی مدرسه در سازگاری با محیط خود به طریقی که یگانگی، انسجام و تمامیت برنامه ی آموزشی خود را حفظ کند.
- سطح اداری
مدیریتی درونی سازمان را نظارت و اداره می‌کند؛ مانند نفوذ مدیر: توانایی مدیر مدرسه در تأثیر گذاری بر رؤسا و مافوق خود، ترغیب آنها به توجه بیشتر به مسائل مدرسه، مواجه نشدن با موانع اداری سلسله مراتبی و وابسته نشدن به مافوق است.ملاحظه گری: رفتار رهبری مدیر که باز، دوستانه، حمایتی و همکارانه است.
مسئولیت و نظارت در سازمان سالم چه سطوحی دارد؟
- فنی: محصول را تولید می‌کند.
- اداری: فعالیت‌های دورنی را کنترل و هماهنگ می‌کند.
- نهادی: سازمان را به محیط آن ربط می‌دهد.
می‌توان گفت زمانی سلامت سازمانی ایجاد می‌شود که این سطوح در هماهنگی کامل یکدیگر باشند.
ارزیابی سلامت سازمانی چگونه انجام می‌شود؟
یکی از روش‌‌های متداول در ارزیابی سلامت سازمانی، استفاده از پرسشنامه ممیزی است. این پرسشنامه‌‌ها اطلاعاتی در مورد سه زمینه عمومی سازمان فراهم می‌سازد:
- سلامت فردی
- رفتار رهبری سازمان
- محیط سازمانی
مؤلفه‌های سلامت سازمانی چیست؟
- ارتباط
- مشارکت و درگیر بودن در سازمان
- وفاداری و تعهد
- اعتبار یا شهرت موسسه یا شرکت
- روحیه
- خلقیات
- شناسایی یا بازشناسی عملکرد
- مسیر هدف
- رهبری
- بهبود یا توسعه کارایی کارکنان
- کاربرد منابع
معیارهای ارزیابی سلامت سازمانی کدام‌ها هستند؟
- تمرکز بر هدف: در سازمان سالم، هدف یا هدفهای سیستم برای اعضای آن کاملا روشن و قابل پذیرش است. با وجود این روشنی هدف و پذیرش آن را باید برای سلامت سازمانی شرطی لازم و ناکافی دانست.
- کفایت ارتباط: در یک سازمان سالم فشارهای درونی موجود، بی درنگ حس می‌شوند. اطلاعات کافی برای تشخیص دشواری‌های آن موجود است و کارکنان سازمان، اطلاعات مورد نیاز را بدون انجام تلاش‌های زاید یا مراجعه به این و آن، یا تشکیل جلسات مکرر، به راحتی بدست می‌آورند.
- کاربرد منابع: وقتی در سطح انسانی، از یک شخص سالم، مثل کارمند یک سازمان، صحبت می‌کنیم، می‌گوئیم« در حد استعداد و قابلیت خود، کار می‌کند » به عبارت دیگر، سازمان، او را در جهت هدف و در سطح مقتضی به همکاری بر می‌انگیزد.
- نوآور بودن: سازمان سالم به ایجاد رویه‌‌های جدید، حرکت به سوی هدفهای تازه، تولید فرآورده‌‌های نو، دگرگون سازی خود، و متفاوت شدن به مرور زمان، گرایش دارد. به عبارتی، در مورد چنین سازمانی، می‌توان گفت که به جای ثابت و یکنواخت ماندن، رشد و توسعه پیدا کرده تغییر می‌یابد.
- سازگاری با محیط: وقتی تقاضاهای محیطی و منابع سازمان با هم همخوانی ندارند، یک رویکرد حل مشکل –بازسازی پدید می‌آید که در ان هر دو، محیط و سازمان از جهاتی تفاوت دارند. سازمان ضمن تغییر خود باید توانایی انطباق با محیط یا با آن بخش مرتبط با خود از محیط را داشته باشد.
نیازهای سازمان سالم چه عناصری دارد؟
- نیازهای ابزاری
- سازگاری یا انطباق: فراهم کردن منابع کافی و توافق با محیط
- تحقق هدف: تعیین و تحقق هدف
نیازهای بیانی
- یگانگی اجتماعی: حفظ همبستگی
- یکپارچگی هنجاری: ایجاد و حفظ نظام ارزشی بی همتا
یک سازمان سالم و ناسالم چه ویژگی‌هایی دارد؟
ویژگیهای سازمان سالم
- هدفهای سازمان برای اکثریت کارکنان سازمان روشن است و کلیه فعالیت‌‌ها در جهت حصول به اهداف مشخص شده، انجام می‌پذیرد.
- کارکنان نسبت به سازمان احساس تعلق می‌کنند و علاقه‌مند به اعلام نظرات خود در مورد مشکلات هستند زیرا سازمان را از خود و خود را متعلق به سازمان می‌دانند.
- مسائل در چهارچوب امکانات موجود بصورت فعال و واقع بینانه برطرف می‌گردد.
- تصمیم گیری برای افزایش کارآیی موسسه، بر اساس عواملی از قبیل توانایی، احساس مسئولیت، وجود اطلاعات، حجم کار، زمان مناسب و تجزیه و تحلیل منطقی صورت می‌گیرد.
- برنامه ریزی در موسسه بر اساس واقعیت‌‌های موجود و توجه به آینده، عملکرد و برقراری نظم صورت می‌گیرد و در این مورد روحیه همکاری کامل وجود دارد و قبول مسئولیت با مشارکت فعال کلیه اعضا به خوبی مشاهده می‌شود.
- قضاوت و خواسته‌‌های منطقی کارکنان سطوح پایین سازمان مورد توجه و احترام است.
- مسائلی که در موسسه مورد بررسی و حل و فصل قرار می‌گیرند، نیازهای شخصی کارکنان با تکیه بر رعایت روابط انسانی را نیز شامل می‌شود.
- هرگاه بحرانی موسسه را در خطر قرار دهد، کارکنان برای رفع بحران با یکدیگر متحد و متفق می‌شوند و خود را موظف به برطرف کردن آن می‌دانند.
- تضاد در امر تصمیم گیری مهمی تلقی می‌شود و به طور موثر با همکاران مطرح می‌گردد. کارکنان آنچه را که احساس می‌کنند، بدون نگرانی ابراز می‌کنند و از دیگران توقع دارند همین کار را انجام دهند.
- یادگیری حین انجام کار به مقدار زیادی بر اساس ارائه طریق، کوشش فرد یادگیرنده و راهنمایی و یاددهنده صورت می‌گیرد؛ کارکنان یکدیگر را به عنوان یک فرد مستعد و توانا برای یادگیری و توسعه می‌بینند.
- انتقاد گروهی در ارتباط به پیشرفت کارها به طور عادی انجام می‌گیرد.
ویژگیهای سازمان ناسالم
- کاهش سودمندی و منفعت سازمان
- افزایش غیبت کارکنان
- فقدان کانال‌‌های ارتباطی باز
- اتخاذ همه تصمیمات در سطوح عالی سازمان
- فقدان تعهد کارکنان نسبت به سازمان
- وجود سطوح پایینی از روحیه و انگیزش در کارکنان
- نادیده انگاشتن اعتبار سازمان توسط کارکنان
- وجود رفتارهای غیر اخلاقی در سازمان
- نبود اهداف منظم و دسته بندی شده سازمان
- فقدان دوستان مجرب و یا اطمینان برای کارکنان در سازمان
- فقدان برنامه‌‌های آموزشی و توسعه ای
یکی از نشانه‌‌های سازمان ناسالم، وجود تنش در سازمانها است بروز این ویژگی‌‌ها عواقبی به شرح زیر به دنبال دارد:
- کاهش رضایت کارکنان
- افزایش اختلافات
- گسیختگی کاری و اجتماعی به دلیل عملکرد پایین افراد و غیبت مکرر آنها که موجب افزایش تنش در دیگر افراد نیز می‌شود.
- کاهش نوآوری، همکاری و انگیزه بخشی
- نرسیدن به موعدهای مقرر برای پروژه ها
- کاهش کیفیت خدمات
سازمانی با جو سازمانی چه نشانه‌هایی دارد؟
- در مبادله اطلاعات قابل اعتماد باشد
- دارای قابلیت انعطاف و خلاقیت برای ایجاد تغییرات لازم برحسب اطلاعات بدست آمده باشد
- نسبت به اهداف سازمان دارای یگانگی و تعهد باشد.